به گزارش اکو اقتصاد، فضای سالن مملو از فعالان صنعت فولاد، کارشناسان محیطزیست و دانشجویان حوزه متالورژی بود. همه آمده بودند ببینند فولاد خوزستان برای یکی از بزرگترین معضلات زیستمحیطی واحدهای فولادی، یعنی لجن صنعتی، چه راهحلی پیدا کرده است. تقیپور در ابتدای سخنان خود، با اشاره به جایگاه فولاد خوزستان در زنجیره تولید فولاد کشور، تأکید کرد که دیگر دوران نگاهکردن به ضایعات بهعنوان «دردسر» تمام شده و امروز ضایعات، «منابع دوم» صنعت به شمار میآیند.
او توضیح داد که در واحد احیای مستقیم این مجموعه، فرآیند تولید آهن اسفنجی به روش میتکس انجام میشود. در این فرآیند، گازهای احیایی پس از انجام واکنش در کورهها، حاوی مقادیر قابل توجهی ذرات اکسیدی ریز هستند که اگر بدون تصفیه رها شوند، هم محیطزیست را آلوده میکنند و هم از نظر مواد معدنی، هدررفت بزرگی محسوب میشوند. برای جلوگیری از این اتفاق، گازهای خروجی از کورهها از طریق سیستم شستوشو با آب (اسکرابر) تصفیه میشوند؛ آبی که پس از این شستوشو، حاوی ذرات معلق آهندار و اکسیدی است.
اما این آب، خود تبدیل به مسئلهای جدید میشود. تقیپور در ادامه تشریح کرد که این آب در حوضچهها و واحدهای تهنشینی، آرامآرام ذرات معلق خود را تهنشین میکند و مادهای خمیری و سنگین به نام «لجن صنعتی» شکل میگیرد. این لجن، حدود ۶۰ درصد از وزن خود را به مواد جامد اکسیدی اختصاص میدهد؛ یعنی در دل همین ضایعات ظاهراً بیمصرف، مقدار قابل توجهی آهن و ترکیبات فلزی نهفته است.
تا چند سال پیش، همچون بسیاری از واحدهای صنعتی دیگر، لجن صنعتی بیشتر بهعنوان یک پسماند دردسرساز شناخته میشد؛ نیاز به دپوی وسیع، مخاطرات زیستمحیطی، هزینههای نگهداری، و ریسک آلودگی خاک و آبهای زیرزمینی، از چالشهای همیشگی آن بود. تقیپور با اشاره به این دوره گفت که انباشت این لجن، نه تنها چهره محیط کارخانه را تحتتأثیر قرار میداد، بلکه هر روز فشار نهادهای نظارتی و دغدغههای زیستمحیطی را هم بیشتر میکرد.
به گفته او، نقطه عطف زمانی رقم خورد که مدیران ارشد فولاد خوزستان تصمیم گرفتند به لجن صنعتی نه بهعنوان ضایعات، بلکه بهعنوان «خوراک ثانویه تولید» نگاه کنند. در پی این نگاه تازه، طرحی تعریف شد تا لجن بهجای انبار شدن در حوضچهها، وارد یک چرخه بازیافت و احیا شود. هدفگذاری اولیه این بود که حداقل ۶۰ تا ۶۵ درصد از کل لجن تولیدی، دوباره به مدار تولید آهن برگردد؛ هدفی که اکنون به گفته تقیپور، در حال تحقق و تثبیت است.
تقیپور در بخش فنی سخنان خود، جزئیاتی از این مسیر بازیافت را تشریح کرد. بر اساس این توضیحات، لجن جمعآوریشده ابتدا آبگیری و تا حد امکان خشکتر میشود. سپس این ماده با ترکیباتی مانند بنتونیت یا دیگر مواد چسباننده، مخلوط شده و به شکل بریکتهای اکسیدی در میآید. این بریکتها، پس از انجام تستهای کیفی و مکانیکی، بهعنوان بخشی از خوراک کورهها استفاده میشوند. به این ترتیب، مادهای که پیشتر باید با صرف هزینه دفن میشد، حالا در نقش یک حامل آهن، به تولید کمک میکند.
یکی از نکات مهمی که او روی آن تأکید داشت، اثر این روش بر کیفیت و استحکام محصولات نهایی بود. بهگفته تقیپور، طراحی ترکیب شیمیایی بریکتها به شکلی انجام شده که نه تنها آسیبی به فرآیند تولید وارد نشود، بلکه در برخی موارد با اصلاح ترکیب شارژ، به بهبود ویژگیهای متالورژیکی نیز کمک کند. این یعنی بازیافت لجن صنعتی، فقط یک حرکت صرفاً زیستمحیطی نیست؛ بلکه تصمیمی هوشمندانه در حوزه اقتصاد تولید هم هست.
از منظر اقتصادی، استفاده مجدد از لجن صنعتی به معنای کاهش مصرف مواد اولیه تازه مانند سنگآهن و گندله است. این کاهش مصرف، در مقیاس سالانه، رقم قابل توجهی در هزینهها صرفهجویی میکند. در کنار آن، هزینههای مربوط به دپوی طولانیمدت لجن، مدیریت حوضچهها و ریسکهای زیستمحیطی هم کاهش مییابد. تقیپور اشاره کرد که جمع این عوامل، پروژه بازیافت لجن را به یک طرح دارای «ارزش افزوده چند لایه» تبدیل میکند؛ ارزشی که هم در صورتهای مالی دیده میشود و هم در شاخصهای عملکرد محیطزیستی.
بخش دیگری از صحبتهای او به مفهوم «اقتصاد چرخشی» اختصاص داشت. تقیپور توضیح داد که امروز در دنیا، صنایع بزرگ به سمت مدلهایی حرکت میکنند که در آن، مواد تا حد امکان در چرخه باقی بمانند و چیزی بهعنوان «پسماند نهایی» تعریف نشود. فولاد خوزستان نیز با اجرای این طرح، گامی جدی در جهت همسویی با این رویکرد برداشته است؛ رویکردی که در آن، هر ضایعهای قبل از خروج از کارخانه، چندبار زیر ذرهبین امکانسنجی بازچرخانی قرار میگیرد.
او در پایان سخنان خود تأکید کرد که این تنها آغاز راه است. برنامه فولاد خوزستان، افزایش سهم لجن بازیافتی، توسعه فناوریهای نوین برای فرآوری ضایعات دیگر مانند غبارها و پوستههای اکسیدی، و همکاری گستردهتر با دانشگاهها و شرکتهای دانشبنیان است. به گفته او، اگر صنعت فولاد ایران بخواهد در تراز جهانی حرفی برای گفتن داشته باشد، چارهای جز حرکت همزمان روی دو ریل «افزایش بهرهوری» و «کاهش اثرات زیستمحیطی» ندارد؛ و بازیافت لجن صنعتی، یکی از نمونههای موفق این همگرایی در فولاد خوزستان است.
نشست با پرسش و پاسخ کارشناسان حاضر ادامه یافت؛ پرسشهایی در مورد جزئیات فنی، ظرفیت سالانه بازیافت، چالشهای عملیاتی و برنامههای توسعه آینده. اما پیام اصلی این پنل روشن بود: لجن صنعتی دیگر تهدید نیست؛ فرصتی استراتژیک است که اگر بهدرستی مدیریت شود، هم به نفع محیطزیست است و هم به نفع اقتصاد صنعت فولاد